رابطه ی انسان و درخت

                                   مینا غفاری

رابطه ی انسان و درخت، و حضور درخت در همه ی سطوح ذهن و زیست آدمیزاد، آنچنان دیرینه و رنگارنگ است که جایگاهی کهن الگویی یافته.
حضور گیاه و به خصوص درخت در اغلب افسانه های مربوط به آفرینش نشانی ست از این رابطه ی بنیادی.
تماس آدم و حوا با “درخت ممنوعه”  سرآغاز عصیان، هبوط و شناخت بود. سرآغاز تجربه و فهمی سرشار.
بودا در سایه ی یک درخت به حقیقت رسید و در شعر سهراب، آدرس “خانه ی دوست”   را کودکی می دانست که از “کاج” بلند بالا رفته بود. انگار که خودآگاه و ناخودآگاه آدمی در بسیاری از آنات جادویی و فلسفی اش به نوعی با تصویر درخت پیوند خورده است.

در میان همه ی اقوام کهن درخت موجودی مقدس بوده است و برخی درختان مقدس تر. در فرهنگ ایرانی  “چنار” و “سرو” حرمت بیشتری داشته اند. در اغلب اماکن مذهبی ما حداقل یک چنار هست، و نگاه کنید به نقش سرو در ادبیات و هنرهای تجسمی مان.

در واقع در روزگار بی پناهی و بی پاسخی انسان های نخستین در برابر  هراسناکی جهان و طبیعت، درختان، ایزدان رئوفی بودند که رونق کشت وکار، و سهولت زاد ولد را تضمین می کردند و برایمان آفتاب و باران می آوردند. بر طبق گفته ی جرج فریزر در کتاب شاخه ی زرین از نظر بومیان قدیم درختان روح داشتند و قطع یک درخت صنوبر به دردناکی کشتن یک جاندار بود. اگر شیره ی درختی را می مکیدی روح درخت با تو برادر می شد. در بسیاری از قبایل زنان آبستن دست خود را به دور تنه ی درخت لیمو یا نارون می انداختند تا زایمان راحتی داشته باشند و “گالاها” دور درختان مقدس دو نفره می رقصیدند و برای خوب بودن محصول دعا می کردند. از نظر آنها سایه ی نوعی سپیدار اگر کاملا گسترده می شد می توانست در بعضی کارها بومیان را کمک کند.

اینچنین است که درخت در همه جای زندگی ما بوده و هست؛ از باغچه خانه و محیط زندگی مان گرفته تا باور، خاطره،
آیین، اساطیر، مذهب، ادبیات و فلسفه مان. تا همین امروز هم رد حضور نیرومند این عنصر در آیین های مربوط به نوروز، ازدواج و زایمان در اغلب فرهنگهای جهان ، مشهود است. ما هنوز هم برآورده شدن آرزوهایمان را به درختان دخیل می بندیم.

اما به نظر می رسد در دوران تمدن، در دوران تسلط بی شرمانه مان بر درخت و آب و خاک، آنچنانکه از هوای مسموم، آب های آلوده و جنگل های تنک اطرافمان پیداست، ما هرگز خدایان رئوفی نبوده ایم آنگونه که درختان  برای ما بودند.

گالری” دارگون” به حرمت پیوند دیرینه ی درخت و انسان، بهار فعالیت خود را در ماه “اسفند”  و با نمایش ۵۰ اثر از ۵۰ نقاش با موضوع درخت، آغاز می کند.
ما به همه ی چنارهای خیابان ولیعصر چه آنها که افتاده اند و چه آنها که برجایند سلام می کنیم.

مهتاب نعمت اللهی

اسفند ۱۳۹۵